Panteon w Rzymie - historia, zwiedzanie oraz ważne informacje

Rzym - plac Piazza della Rotonda (panorama) - po prawej stronie wejście do Panteonu, po lewej stronie Fontanna del Pantheon

Większość budowli starożytnego Rzymu nie miała możliwości dotrwania do naszych czasów w oryginalnej formie. Budowle często były modyfikowane i przebudowywane. Co więcej, większość budowli starożytnego Rzymu nie miała możliwości dotrwania do naszych czasów w jakiejkolwiek formie. Wbrew pozorom, mieszkańcy Rzymu nie byli wyczulonym na sztukę społeczeństwem, tylko typowym społeczeństwem rozwiniętego miasta tamtych czasów. Sytuację potęgowało podejście kolejnych rzymskich gospodarzy. Chrystianizujący się Rzym coraz mniejszą uwagę zwracał na antyczne zabytki. Wraz z postępującym rozwojem miasta coraz większa ilość dawnych budynków zaczęła być wykorzystywana w sposób praktyczny. Dla przykładu, najbardziej okazałe w Rzymie Mauzoleum - Mauzoleum Hadriana, wybitnego rzymskiego cesarza przerobiono na więzienie, a Świątynia Eskulapa na Wyspie Tyberyjskiej, podobnie jak wiele innych świątyń, została wykorzystana jako źródło materiałów budowlanych, z którego brano kamień na potrzeby budowy innych budynków.

Panteon - widok z zewnątrz. Foto: Gavin, flickr.com

Najwięcej szczęścia miały starożytne budynki, które przerabiano na chrześcijańskie świątynie. Te, mimo że były przeważnie mocno przebudowywane, miały z powodu zostania kościołem możliwość dotarcia w dobrym stanie do czasów współczesnych. Najlepszym tego przykładem jest słynny Panteon w Rzymie, który przez wielu uznawany jest za jedyny starożytny budynek w Rzymie, który przetrwał do naszych czasów w niezmienionej formie.

Panteon w Rzymie w czasach starożytności

W miejscu, w którym dzisiaj znajduje się Panteon w Rzymie, świątynia stała już wcześniej. Powstanie pierwszego budynku na tych terenach jest zasługą Marka Agrypy rzymskiego polityka i dowódcy wojskowego. Marek Agrypa był przyjacielem cesarza Oktawiana Augusta. Byli rówieśnikami, razem studiowali. Cesarz ufał mu bez granic. Agrypa wsławił się w walce, stłumił powstanie w Galii, następnie poskromił zapędy Germanów i pokonał przeciwnika Augusta, Sekstusa Pompejusza. Wrócił do Rzymu i został przez Cesarza wyniesiony do rangi konsula. Kilka lat później był dowódcą floty Augusta w trakcie wojny domowej z Markiem Antoniuszem i Kleopatrą VII. 2 września 31 p.n.e. przy wejściu do Zatoki Ambrakijskiej Marek Agrypa poprowadził swoją flotę do całkowitego zwycięstwa nad przeciwnikami w bitwie pod Akcjum. Marek Antoniusz i Kleopatra VII zostali pokonani, a cała władza w imperium trafiła do Oktawiana Augusta. W ramach podziękowań od Cesarza, Agrypa otrzymał rękę siostrzenicy Augusta i jako konsul trafił ponownie do Rzymu. Rozpoczął duże inwestycje na terenach Pola Marsowego (łac. Campus Martius, tereny, które zostały poświęcone Marsowi, bogowi wojny). Wybudował m.in. Bazylikę Neptuna, łaźnie (pierwsze publiczne łaźnie w Rzymie) oraz najbardziej interesujący nas, Panteon, który poświęcony był Marsowi, Wenus i Juliuszowi Cezarowi. O wnętrzu budynku zachował się tylko jeden wpis, Pliniusza Starszego, który napisał kilka szczegółów o autorach wystroju oraz użytych materiałach oraz napisał ciekawostkę, że do kolczyków rzeźby Wenus, która znajdowała się w Panteonie, wykorzystano perłę Kleopatry, którą przecięto na pół, aby "służyła jako wisiorki dla uszu Wenus".

Panteon istniał bardzo krótko - spłonął w wielkim pożarze Rzymu w 80 roku n.e., kiedy spłonęło również wiele innych budowli. Panteon został natychmiast odbudowany, jednak znów długo nie nacieszono się budowlą, którą ponownie strawił ogień w 110 roku n.e. Jego kolejnej odbudowy podjął się cesarz Trajan, który umarł przed zakończeniem odbudowy. Ostatecznie Panteon odbudował w 125 roku Cesarz Hadrian, który był znanym mecenasem sztuki i jest odpowiedzialny za kilka innych znakomitych budowli w Rzymie, w tym między innymi za Zamek Świętego Anioła, który był jego Mauzoleum.

Odbudowa Panteonu przez Hadriana jest bardzo ciekawym przypadkiem. Hadrian był jednym z niewielu cesarzy, który nie uwieczniał na wybudowanych za swoich rządów budynkach swojego imienia. W ten sposób na odbudowanym Panteonie do dzisiaj znajdują się napisy, które znajdowały się na pierwszym budynku: M AGRIPPA L F COS TERTIVM FECIT/M Agrippa LF COS TERTIVM FECIT, co oznacza: "Wzniesiony przez Marka Agryppę, syna Lucjusza, kiedy był po raz trzeci konsulem".

Panteon w Rzymie - znaczenie nazwy, architektura

Słowo panteon wywodzi się z greki i znaczy tyle, co "miejsce poświęcone wszystkim bogom". Panteon jest rotundą o średnicy 43,6 m i identycznej wysokości. Posiada niesamowitą, betonową kopułę z centralnym otworem na szczycie. Nazwa otworu to oculus, jego średnica ma 7,9 metra długości i jest jedynym otworem w kopule, które oświetla wnętrze. Niesamowitym zjawiskiem jest odwiedzenie Panteonu w deszczowy dzień i obserwacja deszczu wpadającego przez oculus do środka budowli.

Oculus w Panteonie - robi ogromne wrażenie.

Sama kopuła jest idealnym przykładem wielkiego kunsztu rzymskich budowniczych. Użycie kasetonów, obciążających pierścieni wokół rotundy i zmyślnie rozmieszczenie wnęk równoważy napięcia konstrukcji, a różne wypełniacze betonu (im wyżej, tym lżejszy wypełniacz, na szczycie kopuły do betonu dodawany był pumeks) obniżały masę całości. Do dzisiaj kopuła w panteonie jest największą kopułą stworzoną z nieuzbrojonego betonu na świecie. Rotunda otoczona jest naprzemiennie prostokątnymi i półkolistymi wnękami, które dzisiaj użytkowane są jako kaplice grobowe. Przed wejściem do świątyni znajduje się trzyrzędowy portyk zawierający 16 kolumn, dzięki którym możemy sobie przypomnieć, jak wygląda styl koryncki.

Panteon w Rzymie w czasach średniowiecza

W 476 roku Rzym został podbity przez Odoakra, który obalił ostatniego cesarza, Romulusa Augustulusa. Z tego powodu rok ten uważany jest za koniec starożytności i początek średniowiecza. W tych czasach budynek Panteonu znacznie podupadł, pogańskie świątynie nie mogły już funkcjonować na bazie funkcjonującego prawa. Sytuacja zmieniła się w 609 roku, kiedy cesarz bizantyjski, Fokas przekazał budynek Panteonu budynek papieżowi Bonifacemu IV, który 13 maja 609 ogłosił Panteon kościołem (Santa Maria ad Martyres - Świętej Marii Panny od Męczenników). Przemianowanie antycznego budynku na kościół uchroniło go przed rozebraniem i wykorzystaniem pozyskanego materiału do innych budowli. Panteon przetrwał do dzisiaj, mimo, że został ogołocony z większości cennych materiałów. Z kopuły zdjęto na przykład brązowe, pozłacane płytki dachowe, aby wykorzystać materiał do bicia monet. Ostatnie wykorzystanie materiałów z Panteonu miało miejsce w XVI wieku, kiedy papież Urban VIII nakazał przetopić sufit portyku na armaty. W ten sposób stworzono 80 armat, które trafiły do Zamku Świętego Anioła.

Panteon w Rzymie - czasy współczesne

Panteon do dzisiaj jest kościołem. W niedziele i dni święte odbywają się nabożeństwa. W największej wnęce rotundy, położonej na wprost od wejścia do świątyni, znajduje się ołtarz. Nad nim wisi bizantyjska ikona Dziewicy z Dzieciątkiem, podarowana przez Fokasa z okazji konsekracji Panteonu. Po prawej oraz lewej stronie ołtarza, w pozostałych wnękach umieszczone są grobowce.

Rzym Panteon - wnętrze Panteonu. Foto: Michael Vadon, flickr.com

Już od czasów renesansu Panteon był miejscem kilku ważnych pochówków. Wśród pochowanych są m.in. pierwszy król Królestwa Włoch, Wiktor Emanuel II oraz jego syn, król Humbert I, jeden z największych malarzy świata, Raphael (epitafium wyryte na jego grobowcu: „Tu spoczywa Rafael. Bałem się tego, co niezgłębione, pokonałem zwyczajne, wielkim równy, tylko śmiertelne zmarło ze mną”, malarz Annibale Carracci, kompozytor Arcangelo Corelli oraz architekt Baldassare Peruzzi.

Panteon w Rzymie - otoczenie - Piazza della Rotonda

Panteon znajduje się na małym placu, Piazza della Rotonda, na którym znajduje się Fontanna Panteonu (wł. Fontana del Pantheon). Fontanna stanęła na placu w 1575 roku, na zlecenie papieża Grzegorza XIII zaprojektował ją Giacomo della Porta, a wyrzeźbił Leonardo Sormani. Obecny wygląd fontanny jest wynikiem jej znacznej przebudowy, którą przeszła w 1711 roku. Największą zmianą w jej wyglądzie było dołożenie do niej obelisku Ramzesa II, który przetransportowano ze Świątyni Ra z Heliopolis w Egipcie.

Rzym, Piazza della Rotonda - Fontana del Pantheon. Foto: Steve Collis, flickr.com

Plac jest śliczny, mały i zatłoczony. Otaczają go stare kamienice, w których znajduje się kilka kawiarni. Przy odrobinie szczęścia trafimy na ulicy na sprzedawców pieczonych kasztanów i orzechów.

Panteon w Rzymie - zwiedzanie

Panteon w Rzymie jest jedną z najczęściej odwiedzanych atrakcji w Europie. Każdego roku do wnętrza antycznej budowli wkracza około 7 milionów turystów. Mniej osób wjeżdża na paryską Wieżę Eiffla! Jedyna szansa, że nie trafisz na zatłoczone wnętrze i kolejkę do środka to odwiedzenie Panteonu z samego rana. Wtedy mamy największą szansę na zobaczenie budynku bez nieprzebranych tłumów.

Panteon - godziny otwarcia

Świątynia jest czynna codziennie (z wyłączeniem 1 stycznia, 15 sierpnia i 25 grudnia) w godzinach 9:00 - 19:00. Ostatnie wejście możliwe jest o godzinie 18:30.

Panteon - ceny biletów

Wstęp do Panteonu jest darmowy, jednak coraz częściej mówi się o wprowadzeniu opłaty za wstęp. Na chwilę obecną (sierpień 2020) wstęp wciąż jest darmowy.

Panteon - wycieczka z przewodnikiem

Wewnątrz budynku znajduje się mini sklep, w którym można wykupić wycieczkę z przewodnikiem za 20 EUR za osobę (dzieci do lat 10 za darmo). Wycieczka trwa godzinę. Wycieczki nie są prowadzone w języku polskim. Języki do wyboru: angielski, włoski, francuski, hiszpański.

W sklepie można również za 7 EUR wypożyczyć audio przewodnik. Niestety nie jest to przydatna dla Polaka możliwość - nie ma języka polskiego.